با کودکان لجباز چی کار کنیم؟
با کودکان لجباز چی کار کنیم؟ برخورد منطقي با کودک لجباز کار آساني نيست. بچه‌هاي لجباز گاهي کاسه صبر آدم را لبريز مي‌کنند اما روان‌پزشکان مي‌گويند راه‌هاي مؤثري براي حل اين مشکل وجود دارد. دکتر فرهاد فراهاني، روان‌پزشک و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشکي تهران ما را با اين راه‌ها آشنا مي‌کند.....
سلامت: بچه‌ها چرا لجبازي مي‌کنند؟
لجبازي کودکان از رفتارهاي شايعي است که به شکايت بسياري از والدين منجر مي‌شود. وقتي کودکان درخواستي دارند يا والدين، آنها را مجبور به انجام عملي برخلاف ميل‌شان مي‌کنند، لجباز مي‌شوند و اگر انتظارات والدين از کودکان منطقي باشد و وظايف درستي براي آنان تعيين کنند، آنها نيز رفتاري مطلوب نشان مي‌دهند. کودکان براي کنار آمدن با ديگران به قوانين ساده و روشن نيازمندند. نبايد از کودکان بخواهيم هر آنچه مي‌گوييم انجام دهند. کودکان در سنين پيش‌دبستاني دوست دارند خودشان تصميم بگيرندو درکارهاي مربوط به خود مستقل باشند. تنها در مواردي کودک، لجباز به شمار مي‌آيد که بيش از نصف دستورات والدين را انجام ندهد. گاهي نيز توجه زياد والدين به رفتارهاي نامناسب کودکان موجب مي‌شود که رفتارهاي نادرست آنان تقويت شود؛ به طوري که کودکان به دلايل مختلف به جر و بحث کردن، نق زدن و مجادله کردن متوسل مي‌شوند. بعضي اوقات نيز علت لجبازي کودکانان اين است که والدين در برابر لجبازي‌هاي آنها رفتار ثابتي ندارند. براي مثال، يک روز هيچ عکس‌العملي در برابر لجبازي نشان نمي‌دهند و روز ديگر از آنها مي‌خواهند مطابق با خواسته آنها رفتار کنند.
يعني اگر هميشه با کودکان رفتار ثابتي داشته باشيم، کمتر لجبازي مي‌کنند؟
معمولا اينطور است. نحوه دستوردادن والدين نيز موثر است. اگر والدين زياد دستور بدهند، کودکان خسته مي‌شوند و از انجام آن خودداري مي‌کنند. گاهي کودکان براي آن دستوري را اجرا نمي‌کنند که کسي به آنها ياد نداده چگونه آن کار را انجام دهند. براي مثال، کودک طرز استفاده از قاشق و چنگال را نياموخته اما والدين توقع دارند آداب صحيح غذا خوردن را رعايت کنند.
و براي رفع اين مشکل بايد چه کار کرد؟
بايد در مورد دستوراتي که به کودک مي‌دهيم، قوانين را مستقيم و واضح بيان کنيم. بايد با کودک صميمي شويم و به او توجه کنيم؛ در کنار او بنشينيم، به چشم‌هايش نگاه کنيم و نام او را به زبان بياوريم و او را به انجام کار تشويق و يا از انجام کاري نهي کنيم. از طرفي بايد در خواست‌هاي خود را به طور واضح و روشن بيان کنيم: «ساراجان! موقع خواب است، برو لباس خواب‌ات را بپوش»و اگر مي‌خواهيد کودک‌تان از انجام کار خاصي خودداري کند، بايد قبلا يک بار مساله را به او گفته باشيد: «سينا! روي مبل نپر» و در صورت انجام دستور از او تشکر کنيد. اگر مي‌خواهيد کار جديدي مثل آماده شدن براي خواب را به کودک‌تان ياد بدهيد، بايد يک بار توضيح دهيد، پنج دقيقه صبر کنيد، سپس خواسته خود را يک بار ديگر تکرار کنيد و اگر مي‌خواهيد کودک از انجام کار خاصي خودداري کند، بايد از تکرار مرتب آن اجتناب کنيد. اگر کودک ظرف پنج دقيقه کار مورد نظر را انجام نداد، از دلايل متناسب با موقعيت استفاده کنيد.
اگر کودک باز به حرف‌مان گوش نداد، چه؟
بايد در همان موقع که مشغول فعاليت خاصي مانند تماشاي تلويزيون يا بازي خود بود، فعاليت او را قطع کنيد (تلويزيون را خاموش کنيد يا اسباب بازي را برداريد) و به کودک در مورد دليل انجام اين کار توضيح دهيد: «کاري که ازت خواستم انجام ندادي و براي همين، تلويزيون تا 10 دقيقه خاموش خواهد بود!» البته براي حذف يک فعاليت (نديدن تلويزيون)
پنج تا 10 دقيقه کافي است و بايد از شکايت، اعتراض و بحث با کودک خودداري کنيد و در صورتي که زمان مورد نظر براي اصلاح رفتار کودک به اتمام رسيد، اجازه فعاليت دوباره را داده يا اسباب‌بازي را به کودک بدهيد. اگر بعد از شروع دوباره فعاليت يا برگرداندن اسباب بازي، لجبازي ادامه داشت، دلايل منطقي خود را تکرار کنيد و به او فرصت طولاني تر (مثلا بقيه روز) بدهيد. البته گاهي اوقات مي‌خواهيد کودک کار جديدي را شروع کند، در حالي که او به راحتي آن را نمي‌پذيرد. مثلا مي‌خواهيد کودک در ساعت معيني بخوابد، در حالي که ديگر افراد خانواده بيدار هستند. در صورت ادامه مشکل رفتاري کودک، به او توجه نکنيد. او را روي صندلي دور از ديگر افراد خانواده بنشانيد و به او بگوييد «براي دو دقيقه بايد ساکت بنشيني» و ديگر به او توجه نکنيد. اگر کودک ساکت ننشست، از محروم کردن استفاده کنيد و به او بگوييد: «چون دو دقيقه ساکت ننشستي، به همين دليل تو را از اين کار محروم مي‌کنم.»
روش محروم کردن به چه معناست؟
محروم کردن يعني حذف فعاليت خاصي که در آن زمان کودک انجام مي‌دهد؛ مثلا بازي با اسباب بازي يا تماشاي تلويزيون. او را به يک اتاق ديگر (غير از اتاق خودش ) بفرستيد و با در نظر گرفتن سن کودک، بين 3 تا 8 دقيقه اجازه ندهيد از اتاق خارج شود. اگر در اين مدت کودک ناراحت يا عصباني شد، به او توجهي نکنيد و در صورتي که از اتاق خارج شد، او را به اتاق برگردانيد. در صورتي که بعد از اتمام زمان مورد نظر کودک دستورات شما را انجام داد، او را تشويق کنيد. در صورت سرپيچي او از روش ساکت کردن يا محروم کردن استفاده کنيد و تا زماني که کودک به رفتار جديد عمل نکرده است، روش‌هاي قبلي را تکرار کنيد اما تاکيد مي‌کنم که تنبيه بدني به هيچ عنوان و در هيچ شرايطي توصيه نمي‌شود و به پدر و مادران توصيه مي‌شود به جاي لجبازي و تنبيه و حتي فرياد زدن بر سر کودک، مهارت‌هاي رفتار با وي را آموخته و به کار ببرند.
مثال مي‌زنيد؟
همان‌طور كه ما بزرگ‌ترها قبل از رفتن به مهماني يا گردش نياز داريم خود را آماده كنيم، فرزندان ما هم نياز دارند كه آماده شوند. البته نياز آنها با نياز ما اندكي تفاوت دارد. پس بهتر است زمان رفتن به مهماني يا گردش را يك ساعت قبل از حركت به كودك يادآور شويم تا بتواند با كمك بزرگ‌ترها آماده شود. متاسفانه بعضي از والدين كمي قبل از حركت به كودك مي‌گويند آماده شود و اين كار باعث لجبازي و مخالفت او مي‌شود چون دايم به او تذكر مي‌دهيم كه زود باش، سريع‌تر، دير شد و به جاي اينكه سرعت كودك را براي آماده شدن بيشتر كنيم ، موجب مي‌شويم كه مخالفت كند.
حرف آخر؟
اگر كودك براي رسيدن به مطلوب خود، چه درست و چه نادرست، شروع به گريه و داد كشيدن كند و از اين راه بخواهد به خواسته خود برسد و والديني كه به اصطلاح حوصله ندارند با دادن امتياز (رشوه) به كودك او را ساكت كنند، باعث پرورش لجبازي در او مي‌شوند. پس بايد پدر به خصوص مادر از دادن هرگونه رشوه و پاداش به كودك خودداري كند. البته تشويق براي كارهاي خوب و مثبت كودك با رشوه دادن فرق دارد زيرا تشويق باعث رشد اعمال نيك و حركت به سوي ترقي مي‌شود اما بايد توجه داشت كه تشويق و پاداش، بايد به اندازه و درخور كار او باشد. حتي گاهي بهتر است وقتي فرزندمان شروع به داد و بيداد مي‌كند خيلي خونسرد و بي‌توجه از كنار مساله عبور كنيم، به طوري كه يا متوجه نشده‌ايم و يا موضوع برايمان اهميت ندارد. بعد از ساکت شدن او مي‌توانيم در مورد اتفاق پيش آمده با کودک صحبت کنيم و دلايل رفتارمان را براي او توضيح دهيم.
